میرزا ابوتراب شهیدی قزوینی

حجت‌الاسلام میرزا ابوتراب شهیدی ‌قزوینی (۱۳۷۵-۱۲۸۷ ق)، روحانی مجاهد شیعه در قرن ۱۴ قمری و از شاگردان سید محمدکاظم یزدی و آخوند خراسانی بود. وی با ایراد خطابه‌ها و نگارش مکتوبات متعدد، به طرفداری از «مشروطه مشروعه» پرداخت. از جمله مهم‌ترین و تأثیرگذارترین آثار او می‌توان به رساله «تذکرة الغافل و ارشاد الجاهل» اشاره نمود.

ولادت

میرزا ابوتراب شهیدی ‌قزوینی فرزند آیت‌ الله حاج‌ میرزا ابوالقاسم شهیدی و نوه آیت‌ الله محمدتقی برغانی معروف به شهید ثالث در سال ۱۲۸۷ قمری در قزوین متولد شد.

تحصیل و استادان

میرزا ابوتراب پس از گذراندن دروس مقدماتی نزد پدر وارد مدرسه صالحیه قزوین شد و دوره سطح علوم حوزوی را نزد اساتید فن گذراند. در سال ۱۳۱۲ق برای ادامه تحصیل عازم عتبات عالیات شد و در کربلا از جلسات درس میرزا علی‌نقی حائری آل‌صالحی و میرزا علامه آل‌صالحی، و در نجف اشرف از محضر درس آیات عظام: سید محمدکاظم طباطبایی ‌یزدی صاحب عروة الوثقی، آخوند ملا محمدکاظم خراسانی صاحب کفایة و شیخ‌الشریعه اصفهانی استفاد کرد و پس از گذراندن مدارج عالی فقه و اصول، به درجه اجتهاد نائل آمد.

آخوند خراسانی در تصدیقنامه اجتهاد که برای میرزا ابوتراب نوشته از وی به‌ عنوان «عالم عامل ربانی و فاضل کامل صمدانی، فائق بر اقران بلکه اکثر اهل زمان خویش، عمده اهل تحقیق و قدوه اهل تدقیق، شیخ نبیل سعید، میرزا ابوتراب بن میرزاابوالقاسم بن شهید قدس ‌سره» یاد می‌کند و خاطر نشان می‌سازد که وی از حضیض تقلید به اوج مطلق اجتهاد ترقی کرده و بر عموم مردم است که از انوار او هدایت یابند و به آثارش اقتدا جویند که او شایسته رهبری است.

فعالیت‌های اجتماعی

میرزا ابوتراب شهیدی در سال ۱۳۲۳ق مقارن با جنبش مشروطیت بنا به درخواست مردم قزوین به زادگاهش برگشت تا به ارشاد و موعظه مردم بپردازد. وی سپس به تهران رفت و پس از مباحثات علمی با شیخ فضل‌الله نوری (فقیه طراز اول) از او نیز اجازه اجتهاد گرفته و به قزوین مراجعت نمود. حاج میرزا ابوتراب پس از مدتی بار دیگر به تهران مهاجرت نمود و هر چند وقت سفری به قزوین انجام می‌داد. وی در این دوران هم رأی با صاحب‌ عروه و شیخ ‌فضل‌الله نوری در صف منتقدان مشروطه قرار گرفت و با ایراد خطابه‌ها و نگارش رساله‌ها و مکتوبات متعدد به طرفداری از مشروطه مشروعه پرداخت.

وی از سال ۱۳۴۰ق به بعد تقریباً در تهران ساکن شد و در مسجد همت‌آباد واقع در جنوب خیابان البرز و چهارراه حاج محراب که نزدیک منزلش بود نماز جماعت برگزار می‌کرد و به موعظه و ارشاد مردم و نشر احکام و فضائل اسلامی می‌پرداخت.

آثار و تألیفات

از حاج میرزا ابوتراب شهیدی ‌قزوینی آثار قلمی متعددی برجای مانده ‌است. عناوین برخی از مهمترین کتب و نوشته‌های ایشان عبارت است از:

• تذکرة الغافل و ارشاد الجاهل
• یک دوره مکاسب در فقه عربی
• رساله در مواسعه و مضایقه
• رساله در خراج و مقاسمه
• رساله در قضا و مسائل متفرقه
• رساله سؤال و جواب عقل و عاقل، در اصول دین
• رساله در استصحاب و مباحث الفاظ
• رساله در رد بابیه در کلمات خود آنها
• رساله در اقسام جلسات و احکام آن و توضیح المظهر در رد بهائیه
• رساله‌ای در توحید و تفسیر آیه نور
• معنای «لااله‌الا‌الله» که به صورت خطی در کتابخانه یحیی شهیدی موجود است.

وفات

مرحوم حاج میرزا ابوتراب قزوینی روز دوشنبه ۱۸ تیر ۱۳۳۵ شمسی به سن ۹۸ سالگی در تهران درگذشت و پس از تشییع، پیکر وی در ابن‌بابویه شهر ری به خاک سپرده شد.

منابع

• "حجت‌الاسلام حاج ‌میرزا ابوتراب شهیدی قزوینی"، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، تاریخ بازیابی: ۸ آذرماه ۱۳۹۲.